Zitten is het nieuwe roken

We zitten op het werk steeds vaker, terwijl recent onderzoek uitwijst dat het leidt tot diabetes, depressies en kanker. Zitten is tot modern arbeidsrisico verklaard. Er is iets tegen te doen (en nee, sporten is het niet).

Die eerste werkweken na een welverdiende vakantie in de zomer hakken er vaak flink in, óók voor wie dol is op zijn werk. U gaat uitgerust aan de slag, maar de kans is groot dat – na een week achter uw computer en vele vergaderingen verder – het vrije gevoel snel weg is. En dat u, als u op vrijdag de deur achter u dichttrekt, weer net zo gesloopt bent als vóór de vakantie.

De boosdoener en veroorzaker van deze ellende is dichterbij dan u denkt. Tijdens het lezen van dit artikel zit u er waarschijnlijk op: uw stoel. Recent wetenschappelijk onderzoek laat zien dat langdurig zitten slecht voor ons is: we zouden er diabetes en hart- en vaatziekten van krijgen, er vatbaarder van worden voor depressie en borstkanker, en er zelfs eerder door sterven.

Wat verontrustender is: deze negatieve effecten zijn niet op te heffen door vijf keer per week een half uur per dag te bewegen, zoals de Nederlandse Norm Gezond Bewegen voorschrijft. Ook niet door drie keer per week te sporten, noch door ontspannen op een yogamatje te liggen. U kunt op uw hoofd staan of in uw vrije tijd de marathon lopen: de schade van excessief zitten is onomkeerbaar.

Zitepidemie

De stoel tot vijand verklaren, is meer dan de zoveelste gezondheidshype, zegt de Britse onderzoeker James Levine (50). Hij is pionier in onderzoek naar sedentair gedrag, zoals zitten officieel heet. Levine is opgeleid aan de universiteit van Cambridge, specialisatie voeding, en leidt nu een obesitaskliniek in de stad Phoenix in de Verenigde Staten.

Hij kwam er in de jaren negentig min of meer bij toeval achter hoe slecht zitten is. In een onderzoekje naar zwaarlijvigheid propte hij vrijwilligers vol met 1.000 extra calorieën per dag. Zoals te verwachten, werd een aantal van hen dikker, maar anderen niet, terwijl ze even veel bewogen.

Nader onderzoek wees uit wat de ‘dikkerds’ van de ‘dunnerds’ onderscheidde: de eerste groep zat per dag ruim twee uur langer. Ze verbrandden zo minder calorieën, maar bleken ook vatbaarder voor vetopslag. Geïntrigeerd door deze uitkomst, ging Levine met lab-ratten aan de slag.

Hij bond hun achterpoten vast. Doordat ze gedwongen inactief waren met hun poten, verloren de beestjes 75 procent van hun vermogen om schadelijke lipoproteïnes uit hun bloed te verwijderen. Uit tests met vrijwilligers bleek dat gezonde mensen die langdurig zaten al snel hun vermogen verloren tot het opnemen van glucose.

Waarom is langdurig aaneengesloten zitten zo slecht? ‘Onze benen zijn onze grootste spiergroep. Als we die niet bewegen, heeft dat een ongunstig effect op onze stofwisseling, die komt bijna tot stilstand. Na een maaltijd stijgt de bloedsuiker tot grote hoogten.

Bij zittend gedrag blijft dat pieken. Suikers die niet worden gebruikt door de spieren, worden omgezet in vet,’ zegt Levine aan de telefoon. In Phoenix is het 36 graden, maar toch heeft hij zijn comfortabele airconditioned kantoor verlaten om het gesprek wandelend af te handelen in de parkeergarage.

Sukkelig

Levine wijt ons sukkelige sedentaire bestaan (Amerikanen zitten gemiddeld 13 uur per dag) aan het moderne leven. ‘We hebben het onszelf veel te comfortabel gemaakt. We doen geen was meer met de hand, we zijn gestopt met zware fysieke inspanningen, we koken niet meer, maar laten eten thuis bezorgen. En op ons werk zitten we aan de computer gekluisterd. Het aantal sedentaire banen is in Amerika sinds 1953 met 83 procent toegenomen.’

Dat vele zitten begint al op school. ‘Sit still and stop fidgeting, stop met wiebelen, hoorde ik vroeger de hele schooldag. Terwijl de mens is gemaakt om te bewegen. Zitten is alleen bedoeld om het lichaam even een rustmoment te geven.’

Levine publiceerde niet alleen in toonaangevende wetenschapsbladen als Plos One en The Lancet, maar legt het ook toegankelijk uit in Get Up! (2010). Zijn boek zorgde voor veel media-aandacht, vooral dankzij één zinnetje: zitten is het nieuwe roken. ‘Dat is geen soundbite: 18 procent van de Amerikanen rookt‚ terwijl 75 procent de hele dag zit. We hebben een grote antirooklobby, maar mensen die door zitten gezondheidsrisico’s lopen, zijn veel talrijker!’

Levine is een gepassioneerd antizitter en zijn toon is licht-alarmistisch. Toch is zijn onderzoek niet zomaar weg te wimpelen, het wordt door nogal wat andere wetenschappelijke data ondersteund. Zo toonden Japanse wetenschappers aan dat hoe minder je loopt, hoe slechter het met je cholesterolgehalte is gesteld.

Hun Zweedse collega’s lieten zien dat hoe meer je zit, hoe groter de kans is op een hartaanval. Duitsers concludeerden dat excessief zitten het skelet zachter maakt. Onderzoek van de universiteit van Sydney wees uit dat wie langer dan 11 uur op een dag zit, een 40 procent hogere kans heeft op een vroegtijdige dood.

Kanker

Nederlandse wetenschappers onderschrijven de bevindingen van Levine. ‘Vooral de relatie met vroegtijdig overlijden is bewezen,’ zegt TNO-onderzoeker Ingrid Hendriksen (51). ‘Het verband met diabetes en hart- en vaatziekten is ook te leggen. Wat depressies en kanker aangaat, ben ik voorzichtiger, ook omdat het onderzoek nu nog vaak is gebaseerd op vragenlijsten.’

Onderzoeker Hidde van der Ploeg (40) van het VU medisch centrum in Amsterdam werkte mee aan het Australische onderzoek. Hij noemt diabetes en cardio-vasculaire effecten als bewezen effecten van excessief zitten, kanker als mogelijk effect.

Mensen zitten al zo lang, hoe kan het dat de gevaren ervan pas sinds kort worden erkend? ‘We hebben ons er lang op geconcentreerd mensen in beweging te krijgen,’ zegt Van der Ploeg. Hendriksen: ‘Altijd is gedacht dat je voor een goede gezondheid  moet bewegen. We weten nu dat het vervangen van veel zitten door licht intensief bewegen gezondheidswinst kan opleveren.’

Van der Ploeg en Hendriksen werken hard aan het vullen van de kennislacunes. Het VU medisch centrum is bezig met een groot vierjarig onderzoek bij de Banco Santander in Madrid naar de effecten van zitten, en TNO onderzoekt de relatie tussen zitten en kortetermijneffecten als concentratie, vermoeidheid en fitheid.

• Nieuwsberichten
• Algemeen nieuws